Trong văn hoá Nhật, những câu trả lời quá trực tiếp sẽ gây tổn thương và bị coi là bất lịch sự. Ngoài ra, chuyện bắt taxi ở Nhật cũng khác rất nhiều ở Việt Nam. Chúng ta cùng Kokoro tìm hiểu về việc này nhé. 〈THẠCH LONG〉 Tránh những câu trả lời trực tiếp – Mỹ đức của người Nhật Người Việt Nam chúng ta thường ít dùng cách nói mơ hồ, gián tiếp. Chúng ta bắt đầu bằng một ví dụ thế này: Hãy tưởng tượng bạn đang ngồi café với một người bạn. 2 người trò chuyện quá say sưa và bạn bắt đầu thấy đói bụng. Ở Việt Nam, sẽ là hoàn toàn bình thường nếu bạn nói thẳng với người bạn của mình rằng: “Tôi đói quá, chờ tôi đi kiếm cái gì ăn đã nhé”. Nhưng nếu ở Nhật, câu trả lời của bạn sẽ rất khác. Thường thì người Nhật sẽ nói một cách tế nhị thế này: “Ồ, có vẻ như đã đến giờ ăn tối rồi đấy nhỉ”. Bạn phải tự suy luận rằng họ bắt đầu thấy đói. Đây là cách diễn đạt vấn đề gián tiếp rất phổ biến của người Nhật Bản mà nhiều người nước ngoài ở Nhật Bản hay gặp phải. Luôn để ý tới người đối diện khi nói chuyện Những người bạn nước ngoài của tôi ở Nhật thường nói “Người Nhật thường nói vòng vo tam quốc”. Người Nhật thường sẽ không bao giờ nói huỵch toẹt ra những gì mình đang nghĩ hoặc đang cảm thấy. Do văn hóa nói gián tiếp mang nhiều ẩn ý nên người Nhật thường có những câu trả lời gián tiếp và mong đợi ở chúng ta tự hiểu câu trả lời cuối cùng. Sở dĩ người Nhật tránh cách nói trực tiếp là do văn hóa “Vừa nói chuyện vừa lưu ý tới trạng thái của người đối diện”. Ví dụ nếu nói thẳng là “Tôi đói bụng” thì đa phần người Nhật sẽ nghĩ rằng như vậy là “không để ý tới trạng thái của người đối diện mà chỉ nghĩ tới bản thân” và như vậy là ích kỷ. Để tránh bị nghĩ là ích kỷ nên tự nhiên, người ta chọn cách nói gián tiếp và coi đó là một việc làm lễ nghĩa. Khi người Nhật nói “Đến giờ ăn tối rồi nhỉ” thì câu nói này thường hàm nghĩa “Sắp tới bữa tối rồi, bạn có đi ăn cùng tôi không”. Chúng ta nên nhớ cách nói này nhé. Chuyện đi taxi ở Nhật Bản Tiếp theo là chuyện đi tắc-xi. Khi tới các bến xe ở Việt Nam, ngay khi bạn đặt chân xuống xe đã nhanh chóng bị “bao vây” bởi những lái xe taxi chào mời bạn đi xe của họ. Bạn có thể lựa chọn đi xe của hãng A thay vì hãng B, vì giá rẻ hơn, xe mới hơn, to hơn chẳng hạn. Nhưng ở Nhật, tại toàn bộ các nhà ga, sân bay, địa điểm du lịch… taxi sẽ được bố trí đỗ theo hàng lối vô cùng ngay ngắn. Những bến đỗ xe tắc-xi thường do cơ quan hành chính địa phương hoặc công ty đường sắt quản lý. Người bắt xe taxi cũng phải xếp hàng để lên xe ở những địa đón-trả khách. Xe tắc-xi và khách đi đều tuần tự đợi tới lượt mình để đón khách và lên xe. Tuy nhiên cũng có những ngoại lệ. Ví dụ người sử dụng vé tắc-xi (loại vé đi tắc-xi được chỉ định, dùng trước thanh toán sau) hoặc người có vé muốn đợi tới lúc có xe tắc-xi để có thể sử dụng vé hoặc loại tắc-xi mà họ ưa thích thì khi xếp hàng nếu chưa có loại xe đó, họ sẽ nhường chỗ cho người khác. Ngoài ra, ở những khu vực đô thị đông dân và lưu lượng giao thông lớn thì ta cũng có thể vẫy xe tắc-xi trên đường giống như ở Việt Nam. Người Nhật gọi loại tắc-xi chờ đón khách ở các nhà ga là “tắc-xi đợi khách” còn loại tắc-xi có thể vẫy trên đường là “tắc-xi lưu động”. Hình thức gọi xe tắc-xi Grab qua mạng internet như ở Việt Nam thì chưa phổ biến ở Nhật. Lý do là vì việc sử dụng xe riêng vào mục đích vận chuyển lấy tiền là hành động vi phạm pháp luật. Đa phần xe tắc-xi ở Nhật Bản đều thuộc những công ty vận hành tắc-xi, kể cả xe “tắc-xi cá nhân” cũng thuộc Hiệp hội xe Tắc-xi. Toàn bộ tắc-xi đều có gắn công tơ mét. Nếu ở cùng một khu vực và đi đoạn đường ngắn thì dù lên xe của hãng nào, giá cả cũng giống nhau. Nhưng có những công ty tắc-xi không áp dụng chế độ tăng cước phí khi đi xe vào giờ tối muộn hoặc nếu cước phí vượt quá mức độ nhất định thì phần vượt quá đó sẽ được giảm một nửa nên nhiều người Nhật khi dùng tắc-xi đi xa thường lựa chọn công ty phù hợp. Tuy nhiên một khi đã lên xe tắc-xi thì công tơ mét sẽ tính tiền rất chính xác theo đúng quy định do cơ quan hành chính cấp phép và không được mặc cả. Khi lên xe tắc-xi ở Nhật, bạn đừng ngạc nhiên khi thấy cửa xe tự mở ra nhé. Mặc dù đôi khi cũng có những loại tắc-xi mà tài xế xuống mở cửa xe cho khách. Tài xế thường đeo găng tay trắng và phương thức trả tiền rất đa dạng, từ tiền mặt đến các loại hình thanh toán qua thẻ tín dụng, thẻ nạp tiền trước… và đừng quên rằng, lái xe taxi ở Nhật không nhận tiền boa (tiền tip) nhé các bạn. “Tập thể dục” - Những điểm gì khác nhau Thoạt nhìn thì chuyện tập thể dục ở Nhật cũng khá giống so với Việt Nam: Cũng là những người chạy bộ, hít đất, đu xà… Tuy nhiên, đi sâu vào thói quen của người dân thì lại có rất nhiều điểm khác biệt thú vị. Đầu tiên là về cách nghĩ. Đối với một bộ phận người Việt thì giờ tập thể dục buổi chiều chính là thời khắc nhóm bạn tụ tập cùng nhau vận động, nói chuyện rôm rả, thậm chí là sau khi đổ chút mồ hôi thì cùng nhau đi làm cốc bia. Rủ nhau đi tập thể dục là một hoạt động diễn ra rất phổ biến ở Việt Nam. Nó thậm chí còn được coi là biểu hiện cho sự gắn kết, thân thiện của người Việt. Nhưng ở Nhật, người tập thể dục có xu hướng cá nhân hoá hoạt động này. Cũng có những nhóm thường có vài người chạy cùng nhau những về cơ bản người Nhật thường đi tập một mình. Đối với họ thì tập thể dục chỉ đơn thuần là tập thể dục mà thôi. Người Nhật dùng quần áo và giày chuyên để chạy (ảnh chụp tại Tokyo) Về trang phục cũng có sự khác biệt cực lớn. Người Việt có xu hướng chọn những bộ trang phục thoải mái nhất cho buổi tập vào cuối giờ chiều. Trang phục đi tập có thể là áo ba lỗ, quần đùi, hoặc thậm chí mặc những bộ đồ lụa ở nhà. Sự thoải mái và tiện lợi được đưa lên hàng đầu. Người Nhật không nghĩ vậy. Trong một xã hội coi trọng quy tắc TPO (Time-Place-Occasion), người Nhật có xu hướng chọn trang phục hợp với hoạt động mà họ tham gia. Dù là lúc đi làm, tham dự các sự kiện hiếu hỉ hoặc đi chơi v.v. thì người Nhật cũng đều lựa chọn trang phục phù hợp với từng dịp. Khi tập thể dụng cũng vậy. Khi chạy bộ thì mặc đồ chạy, leo núi mặc đồ leo núi, tập gym sẽ mặc đồ gym v.v. Vì vậy mà người Nhật không dùng giày dùng chơi bóng rổ khi chạy bộ hoặc giày chạy bộ thì không thể đi trên sân tennis được… Vì vậy sang tới Nhật, bạn đừng mặc bộ đồ đi đánh tennis để đi chơi bóng chày, và cũng đừng diện đồ bóng rổ để đi đá bóng nhé. Sẽ rất buồn cười đấy.

Trong phần 20 của loạt bài Việt Nam OK Nhật Bản Dame hôm nay chúng tôi sẽ giới thiệu 3 phần: 1. Ở Nhật Bản, khi nói chuyện, nhìn thẳng vào mắt nhau không được coi là tốt? 2. Những điểm “ngạc nhiên” trong cách “hưởng tuổi già” ở Nhật và 3. Người Nhật thường ăn trưa một mình? Chỉ có người trẻ tuổi mới nhìn thẳng vào mắt nhau Do sự du nhập mạnh mẽ của văn hoá phương tây, giao tiếp bằng mắt (eye contact) ở Việt Nam được coi là một kỹ năng. Rất nhiều tài liệu chứng minh quyền lực của khả năng giao tiếp thông qua ánh mắt, dẫn tới hiện tượng nhiều bạn trẻ có xu hướng nhìn chằm chằm vào mặt hoặc mắt người đối diện khi nói chuyện và coi đó là hành động thể hiện sự tự tin. Ở Việt Nam thì không sao, cùng lắm đối phương chỉ nhắc nhẹ bạn rằng “đừng nhìn chằm chằm vào tôi nữa, mất tự nhiên lắm” mà thôi chứ không có ý gì khác. Nhưng ở Nhật thì việc nhìn chằm chằm vào người đối diện có thể được cho là “Có ý lạ”. Người Nhật ngại nhìn thẳng vào mắt nhau khi nói chuyện Người Nhật vốn coi việc nhìn lâu vào mặt người đối diện khi nói chuyện là hành vi bất lịch sự. Tất nhiên là khi nói chuyện, người Nhật cũng có nhìn vào mặt nhau, nhưng thường để ánh mắt vào “khoảng giữa mặt” hoặc vào “nút thắt ca-ra-vạt”. Vì vậy việc nhìn chằm chằm vào người đối diện đôi khi bị cho là thể hiện sự… hiếu chiến. Chuyện sẽ nghiêm trọng hơn nếu bạn là đàn ông và đối tượng bạn nhìn chằm chằm là một cô gái xinh đẹp. Dù không có tình cảm đặc biệt gì nhưng nếu bạn cứ nhìn chằm chằm vào cô gái đối diện thì sẽ bị hiểu nhầm là bạn thích người đó và có thể khiến người đó cảm thấy khó chịu và sẽ bị cho là “bất thường”. Chính vì cách suy nghĩ bám rễ sâu trong đời sống này, nên người Nhật rất ngại nhìn lâu vào mắt nhau. Tuy nhiên cùng với xu hướng toàn cầu hóa, gần đây khi hướng dẫn sinh viên đi tìm việc làm, còn có cả hướng dẫn “hãy nhìn vào mắt người đối diện khi nói chuyện” . Trong mục tiêu giáo dục môn quốc ngữ ở cấp tiểu học, Bộ Giáo dục Khoa học Nhật Bản còn đề ra mục tiêu “Nhìn vào mắt người đối diện khi nghe hoặc khi nói”. Chí ít thì nhà trường cũng cần hướng dẫn các em nhìn vào mặt người đối diện khi nói chuyện. Cách “hưởng tuổi già” của người Nhật Người Nhật thích làm việc kể cả khi đã nhiều tuổi Ở Việt Nam, rất nhiều người già đều có chung suy nghĩ rằng, tuổi già là giai đoạn hưởng thụ. Sau cả một đời người nỗ lực tích góp, chăm sóc gia đình, nhiều người khi bước vào giai đoạn “thất thập cổ lai hy” bắt đầu có xu hướng thả lỏng, hưởng thụ và muốn được hưởng thời gian vui vầy cùng con cháu. Nếu bạn đã quá quen với chuyện này tôi tin rằng bạn sẽ phải tròn mắt khi chứng kiến cách người già Nhật Bản “hưởng thụ” tuổi già: Họ… làm việc. Theo khảo sát của Bộ Nội vụ và Truyền thông Nhật Bản, lực lượng lao động từ 65 tuổi trở lên mỗi năm lại gia tăng. Năm 2020 có 9.240.000 người lao động từ 65 tuổi trở lên, chiếm hơn 13% tổng số người lao động từ 15 tuổi trở lên. Năm 2013, tức là trước khi chế độ tiếp tục tuyển dụng sau khi về hưu bắt đầu thì số người lao động trong độ tuổi này là 6.370.000. Như vậy sau 7 năm, con số này đã tăng gần 3.000.000 người. Ở siêu thị gần nhà tôi, những công việc như lau dọn nhà vệ sinh, xếp giỏ và xe đẩy, hướng dẫn xe ra vào bãi đậu...đều do một nhóm người già làm. Những bãi đậu xe thu phí ở các nhà ga lớn cũng đa phần do người lớn tuổi phụ trách. Đa phần đây là những người cao tuổi, làm việc bán thời gian. Nhóm người già này có những cụ đã trên 75 tuổi. Do con cái đã trưởng thành và tinh thần yêu lao động nên họ vẫn muốn tiếp tục làm điều gì đó để cuộc sống có ý nghĩa hơn. Tại một khách sạn trung tâm ở thành phố Fukuoka, người già chiếm tới 50% quân số của đội ngũ lau dọn. Người già nhất lên tới 78 tuổi. Họ hàng ngày vẫn làm việc từ 6-8 tiếng, vẫn vác những bao tải ga giường và vỏ gối nặng chình chịch. Thi thoảng vẫn có những cụ than đau lưng, mỏi gối, nhưng họ không bao giờ ngừng lại. Không bia rượu vào buổi trưa? “Đi ăn trưa, tranh thủ làm vài cốc không” là một trong những câu rủ rê quen thuộc nhất ở các văn phòng tại Việt Nam. Bản thân tôi cũng từng tranh thủ giờ nghỉ trưa đi làm vài cốc cho mát vào những ngày Hè nóng bức và chứng kiến không ít bạn bè, đồng nghiệp uống đến mặt đỏ tía tai rồi trở lại làm việc buổi chiều như bình thường. Ở Nhật cũng có giờ nghỉ trưa, cũng có những lời rủ rê đi ăn trưa nhưng chuyện uống vài ly bia, rượu vào giờ nghỉ trưa thì gần như không bao giờ xuất hiện. Có những trường hợp, do công việc mà 2 bên đối tác thỏa thuận cùng uống bia trong bữa trưa vừa làm việc nhưng chỉ ăn trưa thông thường thì không bao giờ uống đồ uống có cồn. Kỷ luật làm việc trong công sở của người Nhật rất nghiêm khắc, nếu đã có hơi men trong máu rồi trở lại làm việc bị coi là vi phạm đạo đức chốn công sở. Văn hoá ăn trưa giữa Việt Nam và Nhật Bản cũng rất khác biệt. Ở Việt Nam, ăn trưa tại các quán cơm văn phòng rồi làm cốc café tám chuyện là tương đối phổ biến. Tôi biết nhiều người rất tôn trọng nguyên tắc “không bao giờ ăn trưa một mình”. Ở Nhật, hình ảnh những công chức ngồi ăn đơn độc ở các công viên là rất phổ biến. Thường người Nhật cũng hay đi ăn trưa với đồng nghiệp nhưng lúc bận rộn nhiều người mua cơm hộp ở cửa hàng tiện lợi rồi ngồi ăn một mình ở công viên hoặc tại bàn làm việc rồi lập tức trở lại với công việc. Giờ nghỉ trưa ở Nhật chỉ có đúng 1 tiếng nên người Nhật không thể dề dà kéo dài thời gian nghỉ trưa được. Vậy nên nếu bạn có thói quen tận dụng giờ ăn trưa để “khề khà” thì đừng áp dụng nó ở Nhật nhé, người Nhật sẽ cảm thấy rất kỳ lạ khi bạn kéo dài một cách không hợp lý thời gian tận hưởng bữa trưa của mình.

Các bạn có biết trẻ em tiểu học ở Nhật Bản mỗi khi đi học phải đi theo một đường đi đã định sẵn không? Bạn có nhận thấy rằng đường bộ ở Nhật Bản khá yên tĩnh, ít khi nghe tiếng còi xe ô tô không? Hoặc bạn đã từng gặp khó khăn khi tìm số nhà ở Nhật Bản bao giờ chưa? Chúng ta cùng tìm hiểu lý do vì sao nhé. Trẻ em đi học và tan học theo lộ trình cố định Việc đi học và tan học của trẻ con tại Nhật và Việt Nam có sự khác biệt vô cùng lớn. Ở Việt Nam, khi học trường tiểu học công lập, đa phần trẻ em sẽ được bố mẹ, ông bà đưa đón hàng ngày. Nhà trường sẽ quản lý học sinh trong khuôn viên trường, còn ra khỏi khuôn viên trường thì do gia đình quản lý. Nhưng ở Nhật thì rất khác. Đối với học sinh tiểu học, vào đầu năm học bố mẹ sẽ được nhà trường phát một tấm bản đồ và nhiệm vụ của phụ huynh là kẻ đường mà con mình sẽ đi bộ đi học và đi bộ về nhà mỗi ngày. Sau khi thống nhất với phụ huynh về lộ trình đi học và tan học thì học sinh có trách nhiệm và nghĩa vụ phải đi và về theo đúng lộ trình đó. Ngoài ra thì ở Nhật sẽ không có chuyện bố mẹ đưa đón con đi học trừ trường hợp có lý do đặc biệt. Thay vì việc đưa đón, nhiều trường áp dụng hình thức “đi học theo nhóm” từ vài em tới khoảng chục em một nhóm. Còn lúc tan học đi không cần đi theo nhóm. School Zone - Khu vực trường học Ở Việt Nam, đa phần học sinh tiểu học được cha mẹ đưa đón con cái bằng xe máy nhưng ở Nhật thì các em phải tự đi bộ tới trường. Và để đảm bảo an toàn, chính quyền thành phố sẽ cắm biển báo hoặc in xuống đường dòng chữ “School Zone”, nghĩa là “Khu vực trường học” để xe ô tô chú ý. Ngoài ra, chính quyền còn chỉ định một số ngôi nhà an toàn mà học sinh có thể chạy vào xin giúp đỡ nếu gặp tình huống ngoài ý muốn. Những ngôi nhà an toàn này sẽ được dán dòng chữ “Kodomo 110 ban no ie" bên ngoài cửa. Bấm còi để… cảm ơn Tham gia giao thông ở Việt Nam, điều quen thuộc nhất của chúng ta chính là những tiếng còi xe. Người Việt tạo nên một bản giao hưởng tiếng còi trên đường vì nhiều mục đích khác nhau, nhưng đa phần là để thông báo với xe khác và người đi bộ về sự hiện diện của mình trên đường. Nhưng ở Nhật, bạn sẽ nhận về những ánh mắt khó chịu, nếu bỗng dưng lại bấm còi. Giao thông Nhật rất ít tiếng còi, nếu không muốn nói là gần như không có. Tôi có hỏi một vài người bạn Nhật thì được biết đa phần người lái xe ở Nhật luôn đặt nặng việc nhường nhịn lẫn nhau nên ít khi bấm còi. Cũng có những lúc họ chỉ bấm còi thì đó là khi cảm thấy thực sự nguy hiểm hoặc là người lái xe hơi “ngang tàng” một chút. Có những lúc người lái xe bấm còi, nhưng đó là một tiếng còi rất ngắn và nhỏ “Pip” hoặc “Pip pip” là để cảm ơn người hoặc xe khác đã nhường đường cho mình. Một người bạn của tôi sống ở thành phố Nagasaki từng bị cảnh sát dừng xe chỉ vì lỡ tay bấm còi xin vượt hơi nhiều. Ở Nhật Bản việc cố tình xin vượt (lái xe không an toàn) và bấm còi để cố tình vượt cũng là vi phạm luật. Số nhà phức tạp Tại Hà Nội nói riêng, việc tìm địa chỉ dựa vào số nhà là tương đối dễ dàng. Ví dụ số 25 Hàng Đào, 95 Nguyễn Thái Học hay phức tạp hơn thì số 30, ngõ 200 u Cơ… Còn tại Sài Gòn thì bạn cũng chỉ cần thêm tên quận là xong.　 Nhưng ở Nhật, nếu bạn không có một thiết bị kết nối Internet trong tay và định tìm nhà dựa vào số thì không đơn giản chút nào đâu nhé. Người Nhật đánh số nhà theo khu vực hoặc từng khối (block) nhà. Ví dụ sau tên khu vực có ghi địa chỉ là 1-13-22 thì con số này lần lượt có nghĩa là trong tiểu khu 1 (1-chome) sẽ có khối nhà 13 (13-banchi) và trong khối nhà 13 này sẽ có ngôi nhà số 22. Thêm một khác biệt rất lớn nữa: Ở Việt Nam, đa phần thì các con phố sẽ có số nhà liên tiếp. Ví dụ nhà số bên lẻ 1, 3, 5, 7 và bên kia đường là số chẵn 2, 4, 6, 8… Tuy nhiên, ở Nhật thì số nhà được quyết định dựa vào thời điểm căn nhà đó được xây. Và điều đó có nghĩa là có nhiều trường hợp, 2 căn nhà cạnh nhau chưa chắc đã có 2 số nhà nối tiếp theo quy luật như ở nước ta. Tuy nhiên, người Nhật lại đánh mã bưu chính cho từng khu vực và điều này rất tiện lợi để chúng ta tìm kiếm thông tin trên mạng. Chỉ cần nhập mã bưu chính của toà nhà vào ứng dụng bản đồ là tự động hệ thống sẽ tìm ra địa chỉ chính xác của toà nhà đó. Hoặc ngoài mã số bưu điện, ta viết thêm tên của tòa nhà nữa thì ứng dụng bản đồ sẽ hướng dẫn bạn dễ dàng tìm được nơi cần đến.

“Lau đũa khi đi ăn ở quán”, “Mượn điện thoại của bạn để thử game”, những việc tưởng chừng như đơn giản nhưng ở Nhật Bản có lẽ không được hoan nghênh cho lắm, so với người Việt thì người Nhật ít gọi điện cho cha mẹ. Chúng ta cùng tìm hiểu về sự khác biệt này Nhật Bản nhé. Vào quán ăn đừng lau đũa Việc dùng tờ giấy ăn lau chiếc đũa, hoặc chà xát hai chiếc đũa vào nhau để những vụn gỗ và dằm gỗ rơi ra ở Việt Nam là hoàn toàn bình thường. Chúng ta lau đũa như một thói quen diễn ra trong vô thức. Nhưng nếu sự vô thức này theo bạn sang Nhật thì coi chừng nhé. Hành động vệ sinh chiếc đũa bằng bất kỳ cách nào, đối với chủ quán ăn có thể bị coi là bất lịch sự. Tôi sẽ kể cho bạn một câu chuyện có thật 100%: Vào năm 2013, tôi và một người bạn vào một quán ramen ở Kyoto. Sau khi đưa phiếu order món cho phục vụ, chủ quán mang cho chúng tôi 2 ly trà. Vào thời điểm đó, ở Việt Nam rất thịnh xem phim Hong Kong. Trong phim Hongkong thì ly trà đó có 2 tác dụng: Hoặc dùng để uống, hoặc để thực khách nhúng chiếc đũa vào đó vệ sinh rồi dùng giấy ăn lau khô (trong các quán ăn Việt Nam thì muốn có trà uống phải mất tiền, còn trà miễn phí phần lớn để… nhúng đũa). Chúng tôi theo thói quen nhúng 2 đôi đũa vào đó rồi xin chủ quán tờ giấy ăn để lau. Đang từ hồ hởi, gương mặt chủ quán bỗng dưng sầm lại, trở nên không thoải mái. Sau một hồi do dự, chủ quán tiến về phía chúng tôi cố gắng nói bằng tiếng Anh: Chiếc đũa sạch rồi, bạn không cần vệ sinh đâu. Lúc đó tôi mới hiểu người Nhật mở quán ăn phải đáp ứng rất nhiều yêu cầu vệ sinh khắt khe. Họ rửa bát, đũa rồi hấp chúng bằng hơi nước nóng đảm bảo sạch nhất có thể, nên hành động khách lấy đũa ra lau chẳng khác nào mắng chủ quán để đũa bẩn. Họ tự ái là một chuyện, thực khách khác nhìn vào rồi xì xào mới là vấn đề. Vậy nên sang Nhật, hãy tuyệt đối tin tưởng vào sự sạch sẽ, chỉn chu của họ nhé. Ít gọi điện cho bố mẹ Bạn rời quê nhà lên thành phố học đại học hoặc đi làm, bố mẹ thì vẫn sống dưới quê. Chuyện này ở cả Việt Nam và Nhật Bản đều như nhau. Tuy nhiên, giữa người Việt và người Nhật sẽ có một khác biệt vô cùng lớn về văn hoá như sau. Ở Việt Nam, do xa nhà nên mật độ gọi điện về quê hỏi thăm bố mẹ của đa phần sinh viên hoặc lao động xa quê là rất thường xuyên. Tôi biết vài cô bạn làm thực tập sinh ở Nhật, ngày nào cũng phải gọi điện tỉ tê với mẹ cả tiếng đồng hồ. Thật ra cũng không có vấn đề gì. Nhưng nếu bạn tâm sự thói quen này với người Nhật, tôi tin chắc rằng họ sẽ rất ngạc nhiên đấy. Tại sao? Vì người Nhật xa quê rất ít khi gọi điện về cho bố mẹ. Đa phần người Nhật khi đã ra ở riêng thì thường là rất bận rộn và vì vậy ít có khi gọi điện về cho cha mẹ ở nhà. Ngược lại, cha mẹ vì lo lắng cho con cái nên thường hay gọi điện cho con. Tuy nhiên, nhiều người, nhất là nam giới trẻ, thường không kiên nhẫn nói chuyện qua điện thoại với cha mẹ nên dần dà, cha mẹ cũng giữ ý, ít gọi điện cho con cái. Để an ủi cha mẹ khỏi buồn, từ xưa người Nhật có câu: “Tayori ganai no wa yoi tayori”, nôm na là “không có tin tức gì có nghĩa là tin tốt”, nếu có gì cần thì chắc con sẽ gọi điện hoặc viết thư về thôi. Năm 2020, tôi có trải nghiệm ở homestay tại thị trấn nằm ngay cạnh núi Phú Sĩ: Fuji Yoshida. Bà chủ nhà có con đang làm việc ở tận Fukuoka và chính bà thừa nhận với tôi là “cũng không nhớ chính xác lần gần nhất con trai tôi gọi về là lúc nào, chắc là vào dịp năm mới. Nhưng nó cũng chỉ có nói “con khỏe” với lại “con bận”, thế thôi”. Điều này được chấp nhận trong văn hoá Nhật, nhưng nó hoàn toàn không đồng nghĩa với việc tình cảm gia đình của người Nhật lỏng lẻo hơn Việt Nam đâu nhé. Chẳng qua đây là văn hoá thôi. Để phòng chống tội phạm lừa đảo, nhiều người gọi điện cho cha mẹ thường xuyên hơn. Trong bối cảnh xã hội Nhật Bản đang già hóa hiện nay, nhiều người lo lắng cho cha mẹ già nên thường xuyên gọi điện hơn trước. Vì ít khi gọi điện, nên có nhiều trường hợp bọn tội phạm giả làm con cái, gọi điện để lừa người già theo kiểu “Lừa đảo Ore ore” , khiến cho các cụ tin là con cái mình đang gặp khó khăn, cần phải giúp đỡ và đã chuyển tiền cho bọn lừa đảo. Để phòng tránh hiện tượng này, trên toàn nước Nhật đều kêu gọi “Hãy tích cực gọi điện cho cha mẹ”. Đừng mượn điện thoại Ở Việt Nam, mượn điện thoại bạn bè, đồng nghiệp để thử chất lượng chụp ảnh, chơi game là điều bình thường. Tuy nhiên, bạn có thể sẽ phải trải nghiệm cảm giác bị từ chối khi ngỏ ý mượn điện thoại người Nhật đó. Đối với người Nhật thì điện thoại là vật riêng tư, và đặc biệt là có thể chứa rất nhiều thông tin cá nhân mà họ không muốn bị lộ. Kể cả bạn không tò mò đến mức chui vào album ảnh hoặc lục lọi các folder chứa thông tin trong điện thoại thì người Nhật cũng cảm thấy rất không thoải mái vì lo ngại “nhỡ người ta xem được thì sao”. Vì vậy mà rất hiếm có trường hợp mà người Nhật hỏi mượn điện thoại của người khác. Nếu bạn sống ở Nhật, bạn sẽ biết được quy tắc bất thành văn là đối với người Nhật “dù có là người trong gia đình đi chăng nữa thì cũng không xem điện thoại của người khác” và cũng “không sờ vào điện thoại của người khác”. Có một người Nhật từng kể với tôi rằng, anh ta sống chung với một người nước ngoài ở ký túc xá và để bảo vệ chiếc điện thoại của mình, anh ta thậm chí còn mang cả điện thoại vào phòng tắm.

Văn hóa doanh nghiệp cũng như phương thức làm việc của Nhật Bản được thế giới chú ý. Người Việt Nam mới đến làm việc ở Nhật, ban đầu không khỏi có những ngạc nhiên, bỡ ngỡ. Một trong những điểm được công ty Nhật Bản coi trọng là “Việc không tên”. Đó là những việc như thế nào? Ngoài ra, có thật sự là người Nhật “Coi trọng công việc hơn gia đình” hay không? Những “Việc không tên” Tôi có 16 năm làm việc ở Việt Nam và 3 năm gần đây làm lễ tân trong một khách sạn tại Nhật. Ở Việt Nam, ví dụ sếp ra lệnh: Thay cho chú một bình nước mới vào cây lọc nước, tôi sẽ vác bình nước mới, thay thế cái bình rỗng và thế là xong. Tôi nghĩ rằng đa phần các bạn đang đọc bài này cũng đồng ý rằng, sếp nhờ thay bình nước thì thay thôi. Ở Nhật thì khác. Không chỉ thay bình mà người làm việc đó sẽ để ý xem nước có bị tràn ra khay không, còn cốc giấy trong ống đựng hay không. Nếu nước bị lem ra khay, họ sẽ tự động đi tìm một cái khăn để lau sạch. Nếu nhìn thấy cốc giấy gần hết họ sẽ tự cho thêm vào v.v. Tôi gọi đó là những công việc không tên. Ở Nhật Bản, người được coi là “làm được việc” là người biết làm những “việc không tên” như vậy. Việc lau khay, thêm cốc giấy v.v như vậy, trước sau gì cũng có người phải làm để phục vụ khách hàng. Nếu như lúc thay bình mà không nhận ra những việc nhỏ như vậy và làm ngay thì lúc khác sếp cũng sẽ nhận ra và phải cử người khác làm. Hoặc chả may có người khách dùng mà hết cốc và góp ý… thì sếp lại phải xử lý. Thế nên nếu nhân tiện khi thay bình mà làm luôn mấy việc đó thì đỡ được cả sếp lẫn khách. Tôi cho rằng đây chính là một trong những đặc điểm tốt trong văn hóa công sở của Nhật Bản. Vậy tại sao nhiều người Nhật có ý thức như vậy? Lý do là vì do các doanh nghiệp ở Nhật thường huấn luyện nhân viên nói chung là khi làm việc, hãy luôn nghĩ “một việc này có liên quan tới một việc khác ra sao”. Ngoài ra, người Nhật có câu “Nghe một, biết mười”. Nếu việc gì cũng phải nghe chỉ thị từ 1 đến 10 mới làm thì chưa thành “người lớn” được. Chỉ cần nghe một mà học được nhiều, nghe một chỉ thị mà liên hệ được tới các việc khác để tự mình có cách xử lý mới là điều quan trọng. Đây là câu nói phổ biến tại nơi làm việc của Nhật Bản từ rất lâu đời và là một trong những yếu tố quan trọng trong văn hóa doanh nghiệp Nhật Bản hiện nay. Người Nhật coi trọng công việc hơn gia đình? “Hôm nay con em ốm, sếp cho em về sớm 2 tiếng nhé”, “Hôm nay phải đi họp phụ huynh, cho phép em đến muộn nhé”, “Hôm nay đưa mẹ đi khám, em xin nghỉ nhé” v.v Đây là những đoạn hội thoại cực kỳ phổ biến trong các công sở Việt Nam. Cá nhân tôi cũng từng xin nghỉ làm để đưa con đi nhổ răng, vì bác sĩ quen của gia đình chỉ làm trong giờ hành chính. Từ phía các lãnh đạo cơ quan, họ cũng rất vui vẻ chấp thuận và coi việc “đặt gia đình lên trên công việc” là hoàn toàn bình thường. Tuy nhiên ở Nhật, vì lý do gia đình mà nghỉ việc, đi muộn, về sớm không được coi là chuyện đương nhiên. Người làm công ăn lương ở Nhật thường nghĩ “Nếu thường xuyên đi muộn, về sớm, nghỉ việc v.v thì sẽ ảnh hưởng tới việc thăng tiến”. Trước khi phải nói với công ty thì thường người ta tự mình cố gắng giải quyết việc riêng bằng cách nhờ cha mẹ hoặc bạn bè để không làm ảnh hưởng tới công việc. Thường các công ty ở Nhật không có chuyện nghỉ việc đột xuất. Ngoài ra, cách suy nghĩ “trong thời gian đã quy định thì việc của ai người nấy phải làm” là rất phổ biến. Cho nên nếu không xong việc thì người ta phải làm thêm cho xong mới về. Có người đi làm cả vào ngày nghỉ. Việc làm thêm giờ hoặc làm việc vào ngày nghỉ như vậy có trường hợp không được trả tiền làm thêm, và được gọi là “Service zangyou” , có nghĩa là làm thêm không lương, và đây là vấn đề tồn đọng lâu năm trong các doanh nghiệp Nhật Bản. Ý thức “Coi trọng công việc hơn gia đình” đã ngự trị lâu dài trong các doanh nghiệp Nhật và là động lực cho sức mạnh cạnh tranh của Nhật, nhưng nhiều người chỉ ra rằng cần phải cân bằng trong cách nghĩ này. Trường cấp 1 của con tôi là một ví dụ mà tôi đã trực tiếp chứng kiến: Để chuẩn bị cho lễ tốt nghiệp, các giáo viên trong trường đã tình nguyện ở lại làm việc trong 2 ngày 2 đêm không về nhà. Bạn của con gái tôi có mẹ là một trong những giáo viên đó. Cô bé mới học lớp 6 nhưng đã tự giác về nhà, tự mua thức ăn tại cửa hàng tiện lợi, tự giác vệ sinh cá nhân, tự giác đi ngủ vì bố cô bé cũng làm việc tới khuya mới về nhà. Tuy nhiên, hiện nay, ngày càng nhiều người trẻ có cách suy nghĩ “Coi trọng cuộc sống riêng hơn là thăng tiến hoặc danh vọng” và điều này buộc các doanh nghiệp buộc phải thay đổi văn hóa làm việc. Chính phủ Nhật cũng thực hiện cái gọi là “Cách mạng cách làm việc” nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho người lao động. Nhờ đó mà các doanh nghiệp cũng đang dần thay đổi ví dụ như khích lệ người lao động sử dụng ngày nghỉ phép, linh hoạt cho nhân viên nghỉ sớm v.v.

Ở Nhật, đừng thản nhiên đứng ăn uống trong các cửa hàng tiện lợi mà không biết cửa hàng đó có thể ăn uống hay không, không mang ô đã ướt vào siêu thị, trung tâm thương mại và khi cởi trần thì... đừng gọi video các bạn nhé. [THẠCH LONG] Ăn uống trong cửa hàng tiện lợi Trong khoảng 3-4 năm trở lại đây, chuỗi cửa hàng tiện lợi Circle K đã trở thành địa chỉ tụ tập quen thuộc của giới trẻ ở Việt Nam. Gần như không thời điểm nào trong ngày mà các cửa hàng Circle K vắng bóng các bạn trẻ ngồi ăn uống, nói chuyện, hút thuốc, học bài, hay thậm chí là… ngủ. Sang tới Nhật, số lượng cửa hàng tiện lợi sẽ còn nhiều gấp cả chục lần và độ tiện lợi thì cũng nâng lên vài lần. Tuy nhiên, không phải tất cả các cửa hàng tiện lợi đều cho phép bạn ăn uống hay ngồi tám chuyện trong đó. Chỉ có những cửa hàng tiện lợi có thiết kế khu ăn uống riêng biệt thì bạn mới được phép ngồi ăn một cốc mỳ tôm, nhấm nháp ly café. Còn nếu không thấy bất kỳ dấu hiệu tồn tại nào của bàn ghế thì làm ơn hãy ra khỏi cửa hàng để ăn uống nhé, đừng để nhân viên phải ra gãi đầu gãi tai nhắc “Làm ơn đừng ăn uống trong này”, ngại lắm. Thêm vào đó thì cũng không phải tất cả các cửa hàng tiện lợi ở Nhật đều cho phép bạn hút thuốc trước cửa. Nếu họ dựng gạt tàn ở góc thì hãy hút thuốc, còn nếu không thì đừng phì phèo thuốc lá trước cửa các chuỗi cửa hàng tiện lợi nhé, ảnh hưởng tới người già và trẻ nhỏ vì hút thuốc lá thụ động thì mất vui. Không mang những chiếc ô đã ướt vào cửa hàng Sống ở Việt Nam, tôi đã quá quen với việc mỗi khi trời đổ mưa là không chỉ mặt đường ướt nhẹp, mà sàn nhà của những trung tâm thương mại, siêu thị, quán ăn… cũng ướt lép nhép theo. Do hoàn cảnh khách quan nên đa phần người Việt sẽ mang cả ô ướt, thậm chí mặc nguyên áo mưa ướt sũng đi vào siêu thị hoặc trung tâm thương mại. Nhưng sang tới Nhật thì bạn phải đặc biệt chú ý tới những chiếc ô đã ướt của mình nhé. Trước cửa ra vào của gần như tất cả các trung tâm thương mại, siêu thị, quán ăn đều sẽ có những chỗ để túi nilon để bọc chiếc ô của bạn lại. Thường sẽ có 2 loại tủ treo túi nilon để bọc ô. Thô sơ thì chỉ là những chiếc túi nilon bọc ô được treo trên một cái giá để trước cửa. Bạn sẽ tự lấy một chiếc túi rồi tự cho ô vào. Còn hiện đại hơn thì là những chiếc máy cho phép bạn cắm chiếc ô vào rồi rút ra là tự động ô của bạn được bao bọc trong một lớp túi nilon. Trong trường hợp bạn không thể tìm được một chiếc túi nilon để bọc chiếc ô của mình thì cứ chịu khó tìm nhé, kiểu gì cũng sẽ nhìn thấy một thiết bị để lau khô chiếc ô ướt sũng của mình. Cho chiếc ô vào, quay đi quay lại vài lần là chiếc ô sẽ trở nên khô ráo. Đặc biệt vào mùa mưa, người Nhật còn tự trang bị cho mình những chiếc túi chuyên dụng đựng ô gấp . Bạn chỉ cần cho chiếc ô của mình vào trong, lắc vài lần để những sợi microfiber thấm hút toàn bộ nước. Những chiếc túi này ngày càng được khuyến khích sử dụng để giảm thiểu việc sử dụng túi nilon không thân thiện với môi trường. Lúc cởi trần thì… đừng gọi video Chuyện thế này: Mới đây một đồng nghiệp người Nhật của tôi nhận được video call của anh bạn Việt Nam trẻ tuổi hơn, từ Việt Nam gọi sang. Người bạn Việt Nam trước có ở Nhật, nay đã về nước và đôi khi gọi video call để kể về tình hình hiện nay với anh bạn đồng nghiệp của tôi. Anh đồng nghiệp người Nhật của tôi vui mừng nhận cuộc gọi nhưng khi nhìn thấy hình ảnh người bạn Việt Nam trong điện thoại thì ngạc nhiên quá sức. Chả là anh chàng người Việt Nam đang cởi trần gọi điện thoại. Anh bạn Nhật có nhẹ nhàng khuyên “Đừng cởi trần khi gọi điện cho người khác nhé” nhưng anh bạn Việt Nam chắc không để ý, vẫn tươi cười bắt đầu câu chuyện. Hình ảnh người bạn Việt Nam cởi trần gọi video call khiến anh bạn tôi bị… sốc nặng. Với người Nhật hoặc châu u thì tác phong và trang phục là một phần trong nghi lễ xã giao. Ở VN việc vào mùa Hè, việc nam giới có thể thoải mái mặc quần đùi, cởi trần đi ở ngoài đường thì cũng không hẳn là hiếm có. Thêm nữa, các bạn trẻ Việt Nam sống ở Nhật Bản, lúc tụ tập ăn uống với nhau trong phòng mình thì việc ở trần cũng không phải là hiếm có. Nhưng ngoài những nơi như bãi biển hay bể bơi chắc không bao giờ ta thấy cảnh mọi người cởi trần rồi nói chuyện với nhau. Khi gọi video cũng tương tự. Chúng ta hãy lưu ý khi gọi điện với người Nhật thì hãy mặc áo cho đàng hoàng, đừng ở trần mà người đối diện tưởng nhầm mình là… kẻ đang say rượu gọi điện nhé.